شما به‌عنوان یک محقق، هنرمند، دانشجو و یا حتی کاربر عادی در جستجوی آثاری هستید که به‌صورت قانونی و رایگان قابل‌استفاده باشند، آیا با حقوق استفاده و بازنشر محتواها آشنایی دارید؟ آیا می‌خواهید به‌صورت مجازی در کلاس‌های آنلاین بهترین دانشگاه‌های دنیا شرکت کنید؟ یا یک وبلاگ نویس هستید و می‌خواهید کاربران وبلاگتان هم مطالب شما را بخوانند و در ضمن حق نام شما در آن مطلب را در نظر داشته باشند؟
اگر به دنبال هریک از موارد ذکرشده هستید، حتماً با علامت معروف © که به معنی «کلیه حقوق برای مؤلف محفوظ است» روبرو شدید. لابد با مشاهده علامتی با دو تا C داخل یک دایره تعجب کرده‌اید. در اینجا این علامت و سازمان مربوط به آن را به شما معرفی خواهیم کرد.
سرفصل‌های محتوا
معرفی Creative Commons و اهداف آن
این سازمان در سال 2001 توسط لارنس لسیگ، هال ابلسون و اریک الدرد، با حمایت مرکز public domain تأسیس شد. هال پلتکین در فوریه 2002، نخستین مقاله درباره creative commons به‌صورت عمومی منتشر کرد. اولین مجموعه مجوزهای حق چاپ در سال 2002 انتشار یافت.
سپس “Open Content Project” که از سال 1998 توسط دیوید ای.ویلی معرفی شده بود، در سال 2002 “Creative Commons” را به‌عنوان جانشین خود معرفی کرد و ویلی به‌عنوان مدیر این مجموعه به Creative Commons پیوست. آرون سوارتز و متیو هوگی در مراحل اولیه CC (Creative Commons) نقش مهم و سازنده‌ای داشتند.
تا تاریخ ماه مه سال 2018، حدود 1.4 میلیارد اثر تحت مجوزهای مختلف CC اجازه نشر یافتند. برای مثال وب‌سایت Wikipedia هم تحت این مجوز فعالیت می‌کند. همچنین Flicker تا این تاریخ به‌تنهایی بیش از 415 میلیون عکس با مجوز CC را میزبانی و منتشر کرد.
مجوزهای CC مغایرتی با مجوز Copyright ندارند. مجوزهای CC در سایه وجود مجوز Copyright فعالیت می‌کند. مجوزهای CC درواقع ابزار قانونی هستند که به افراد خلاق و سایر افراد دارای حقوق انحصاری این امکان را می‌دهد که ضمن رعایت سایر حقوق موجود، برای ارائه خلاقیت خود به مردم استفاده کنند.
اگر فردی بخواهد کار خود را برای کاربری‌های معینی در دسترس عموم قرار دهد می‌تواند در کنار قانون copyright از مجوزهای CC استفاده کند؛ اما درصورتی‌که بخواهند تمام حقوق خود را تحت قانون copyright حفظ کنند، نباید از مجوزهای CC استفاده کنند.
اما سازمان Creative Commons چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ سازمان CC به‌عنوان پیشگامی در جریان Copyleft توصیف شده است. در واقع جنبش Copyleft به دنبال ایجاد مالکیت عمومی کامل‌تر و غنی‌تری است تا بتواند جایگزینی برای حق Copyright «تمام حقوق اثر محفوظ است» و «برخی از حقوق اثر محفوظ است.» باشد. برخی توجه به مسئله مالکیت معنوی را مرهون جنبش Creative Commons می‌دانند. در نگاهی کلی‌تر می‌توان ادعا کرد که CC پشتیبانی نهادی، عملی و قانونی از افراد و گروه‌هایی را که مایل به آزمایش و برقراری ارتباط آزادانه با فرهنگ و آداب و رسوم هستند را فراهم کرده است.
درباره شبکه Creative Commons
تا سال 2018 میلادی، بیش از 100 شرکت در زیرمجموعه سازمان Creative Commons، در بیش از 75 حوزه برای پشتیبانی و ارتقا فعالیت‌های CC در سراسر جهان فعالیت می‌کردند. در سال 2018، شبکه Creative Commons که به‌صورت سازمان وابسته بود، دستخوش تغییر شد و از آن زمان به بعد به‌صورت یک سازمان منحصربه‌فرد فعالیت می‌کند.
ژاپن
CC Japan یا CCJP یکی از شاخه‌های شبکه Creative Commons در ژاپن است. در سال 2003، دانشگاه بین‌المللی GLOCOM جلسه‌ای را برای آماده‌سازی CC ژاپن برگزار کرد. سپس در مارس سال 2004، این دانشگاه CC ژاپن را راه‌اندازی کرد. نخستین شبکه CC در آمریکا بوده و CC ژاپن، دومین شبکه وابسته به شبکه CC جهانی است.
کره جنوبی
CC Korea یکی دیگر از شاخه‌های شبکه Creative Commons در کره جنوبی است. در مارس سال 2005 میلادی، قاضی سابق دادگاه منطقه اینچئون در راستای پروژه KAFIL، CC Korea را راه‌اندازی کرد. سایت‌های بزرگ کره‌ای همچون Daum و Naver، از مجوزهای Creative commons استقبال و استفاده کردند. از آن زمان، CC Korea ترویج فرهنگ آزاد برای خلق و بازنشر آثار فعالیت می‌کند.
Bassel Khartabil (باسل خرطبیل)
باسل خرطبیل یک توسعه‌دهنده نرم‌افزار با منبع باز در سوریه بود که به‌عنوان مسئول پروژه Creative Commons سوریه خدمت می‌کرد. وی در سال 2012 توسط دولت سوریه در دمشق بازداشت شد. وی در سال 2015 کشته شد.
مجوز CC
توسعه‌دهندگان وب‌سایت‌ها و صاحبان محتوا و آثار خلاقانه می‌توانند از مجوزهای CC برای انتشار آثار و محتوای خلاقانه خود استفاده کنند. این مجوزها منعطف هستند و به کاربران امکان استفاده از اثر، بازنشر یا خلق آثار جدید بر مبنای آن اثر را می‌دهد. همچنین این مجوزها علاوه بر صاحب اثر، از کاربرانی که از اثر بر مبنای نوع مجوز استفاده نمودند هم حمایت می‌کند. به‌این‌ترتیب، نگرانی کاربران درزمینهٔ نقض حقوق اثر برطرف خواهد شد.
از طرف دیگر، دسترسی همگانی به آثار و منابعی که در اینترنت منتشر می‌شود، لزوم حمایت از حق صاحب اثر را مطرح کرده است. بااین‌حال، قوانین copyright نمی‌تواند در برابر فضای بدون مرز اینترنتی پاسخگو باشد. منتقدان مجوز CC نگران بودند که به‌مرور سیستم Copyright را از بین ببرد یا موجب سوءاستفاده از آثار با ارزش و خلاقانه شود. درحالی‌که مجوز CC به‌صورت یک ابزار قانونی و رایگان می‌تواند حدومرز استفاده از آثار خلاقانه و بدیع را برای کاربران مشخص می‌نماید؛ بنابراین شما می‌توانید شرایط دسترسی و استفاده به آثار خود را تعیین کنید و به‌جای عبارت «کلیه حقوق برای مؤلف محفوظ است»، برخی از حقوق مربوط به اثر را برای استفاده شخصی کاربران در دسترس قرار دهید.
برای انجام این کار، به وب‌سایت این موسسه (Creative Commons) مراجعه کرده و یکی از مجوزهای دسترسی و استفاده را متناسب با نیاز و درخواست خود به‌صورت رایگان دریافت نمایید. البته هر نوع از این مجوزها دارای علائم منحصربه‌فردی هستند که وجود آن‌ها در کنار اثر شما به کاربران در مورد حدومرز استفاده از آثار شما اطلاع خواهد داد.
در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها و مؤسسات مشهور دنیا با استفاده از مجوزهای CC فعالیت می‌کنند. برای مثال می‌توان از Google، Flicker، Wikipedia، Library of science و … نام برد. از سوی دیگر، بسیاری از هنرمندان، محقان، پژوهشگران، دانشجویان و حتی کاربران عادی در سراسر جهان از این مجوزها به‌منظور ارتقای کیفیت آثاری که در دسترسی جهانی قرار می‌گیرند، استفاده می‌نمایند.
علامت‌های مختلف مربوط به انواع مجوزهای CC
در زیر علامت‌های مختلف موجود در مجوزهای گوناگون CC را معرفی خواهیم کرد:
| نوع مجوز | علامت مربوطه | توضیحات |
| CC BY |  | این مجوز به کاربرانی که از اثر استفاده می‌کنند اجازه می‌دهد تا درصورتی‌که نام صاحب اصلی اثر را ذکر کنند، آن را در هر رسانه موردنظر خود بازنشر یا بازسازی کنند. این مجوز اجازه استفاده تجاری را می‌دهد. |
| CC BY-SA |  | در این مجوز کاربران می‌توانند با ذکر نام صاحب اثر، این اثر را در هر رسانه موردنظر خود بازنشر یا بازسازی کنند اما باید مجوز با مقررات یکسان با اثر اصلی را در این بازنشر یا بازسازی استفاده کنند. این مجوز اجازه استفاده تجاری را می‌دهد. |
| CC BY-NC |  | در این مجوز کاربران ضمن استناد به نام صاحب اصلی اثر، می‌توانند محتوا و آثار را برای اهداف غیرتجاری در رسانه موردنظر خود بازنشر یا بازسازی نمایند. |
| CC BY-NC-SA |  | در این مجوز کاربران می‌توانند با ذکر نام صاحب اثر، این اثر را با اهداف غیرتجاری در هر رسانه موردنظر خود بازنشر یا بازسازی کنند اما باید مجوز با مقررات یکسان با اثر اصلی را در این بازنشر یا بازسازی استفاده کنند. |
| CC BY-ND |  | در این مجوز کاربران می‌توانند با ذکر نام صاحب اثر، مطلب یا محتوا را در هر رسانه‌ای کپی و توزیع کنند و نیازی به سازگاری مجوز با مجوز اثر اصلی نیست. این مجوز اجازه استفاده تجاری را می‌دهد. |
| CC BY-NC-ND |  | این مجوز به کاربران اجازه می‌دهد مطلب یا محتوا را فقط برای اهداف و مقاصد غیرتجاری در هر نوع رسانه‌ای کپی یا منتشر کنند. |
| CC0 |  | این مجوز با نام مستعار CC Zero شناخته می‌شود و یک ابزار وقف عمومی است که به سازندگان و صاحبان اثر اجازه می‌دهد آثار خود را در سطح جهانی به‌صورت عمومی منتشر کنند. همچنین این مجوز به کاربران اجازه می‌دهد تا اثر موردعلاقه خود را بدون هیچ‌گونه شرطی در رسانه‌ها منتشر کرده و از آن استفاده کنند. |
جمع بندی
امروزه دسترسی گسترده همگانی به اینترنت بدون مرز و محدودیت، موجب بروز نگرانی‌هایی در سازندگان و صاحبان اثر بدیع و خلاقانه و همچنین کاربران فضای مجازی برای حفظ جنبه قانونی و معنوی اثر شده است. در این راستا قوانینی چون Copyright و مجوزهای Creative Commons برای حمایت از حقوق آن‌ها وضع شده است. با دریافت رایگان مجوزهای مختلف CC و رعایت مقررات مربوط به آن‌ها، کاربران (نظیر دانشجویان، هنرمندان، محققان و …) قادر خواهند بود آثار و محتوای موردنیاز خود را بازنشر یا حتی بازسازی و مجدداً منتشر نمایند؛ بنابراین اگر در آینده قصد انتشار محتوا یا اثر بدیع و خلاقانه‌ای را در فضای مجازی دارید به شما توصیه می‌کنیم که درخصوص مجوزهای CC که علائم و نشانه‌های منحصربه‌فردی دارند مطالعه کنید. با آشنایی با مجوزهای CC، می‌توانید هر نوع مجوز موردنظر خود را به‌صورت رایگان از سایت Creative Commons دریافت نمایید. ضمناً علامت مربوط به مجوز CC دریافتی در کنار محتوای شما قرار خواهد گرفت که به کاربر در مورد حقوق و اختیارات اثر هشدار می‌دهد.
منابع: SystemGroup | Creative Commons
دیدگاهتان را بنویسید